به گزارش سرویس کتابخانه «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مشروطیت ایران نظیر دیگر انقلاب های عمده سیاسی در نتیجه نوعی تغییر حالت و روحیه در افراد مملکت، به وقوع پیوست به عبارت دیگر یک عمل دسته جمعی بود که در آن تعداد زیادی از افراد، به ویژه افراد طبقه موثر جامعه سهمی اساسی داشتند.
ایـن حرکت و جنبش عمومی ثمره سـیر تکوینی بطئی و طولانی بود که باید ریشه آن را از اواخر دوران صفویه جست وجو کرد، زیرا انقلاب مشروطیت ایران منتج از نهضت فکری و تحول اجتماعی ریشه داری بود که دارای دو قرن و نیم سـابقه اسـت یعنی از آن هنگام که رونق کار،صنعت و تجارت رو به کاهش نهاد و به تدریج قدرت صنعتی، نظامی و سیاسی ایرانیان در برابر اقتصاد و تمدن توانمند و شـکوفای اروپایی به سوی انحطاط گرایید و ایرانیان در آن شرایط با اعجاب چشم امید به مغرب زمین دوختند. با تحلیلی که از عوامل، نتایج و پیامدهای جنبش مشروطه خواهی ایران می‌توان ارائه داد اینکه این حرکـت فراگیر و همه جانبه تحولاتی عمیق و گسـترده در جامعه ایرانی برجای نهاد، تحولاتی که تاریخ معاصر ایران هیچ‌گاه از دامنه تاثیرات آنها برکنار نمانده است.
مجموعه حوادثی که منجر به ظهور و تکوین مشروطیت ایران شد شـاخص دوران نو در تاریخ ایران اسـت، همچنان که «رنسانس»، در جوامع غربی آغاز ایام جدید به شمار می رود، به قسـمی که ۵ قرن پس از آن، فلسفه و طرز زیستی که زاده رنسانس بود در اروپـا و آمریکا ضامن تعمیم عدالت اجتماعی و گسـترش آزادی به نحو عمیق در سایه قوانینی که موجد مساوات حقوق تمامی افراد جامعه است و برخورداری از تنعمات مادی تمدن ماشینی شد.
اهداف برجای مانده انقلاب مشروطه
می توان گفت برخی از هدف هایی که پس از یکصد ویازده سـال که از آغاز مشروطیت می گذرد جامعه ایران هنوز به آنها نائل نشده و بعضی در نتیجه تحولات به صورت دیگری حاصل شده است. درباره انقلاب مشروطیت ایران که از مهمترین حوادث اجتماعی کشـور ما بشـمار می رود تالیفات و تتبعات زیادی توسط محققان و مورخان ایرانی و خارجی انجام یافته که اغلب نوشـته کسـانی اسـت که از روی اعتقاد و ایمان در عین بی غرضی خود شـاهد صدیق بوده اند.
از زمان جنگ با پرتغالی ها که سرداران صفویه به قـدرت نظامی اروپاییان پی بردند، برتری صنعتی و فنی اروپاییان برای مردم متفکر و صاحب نظر امری محرز شد. تبدیل سلسله های سلاطین از صفویه به افشاریه، زندیه و قاجاریه فقط چهره حکام را تغییر می داد بدون اینکه نظام اقتصادی و فلسفه زندگی اجتماعی دگرگون شـود، ولی در عین حال نظیر هر تغییر آشکار سیاسی، مبین یک سلسـله تغییرات نامرئی اجتماعی یعنی حاکی از بروز یک تشـنج عمیق در وضع زندگی جامعه بـود که از اواخر دوران صفویه شروع شـد. به علت درهم کوفته شـدن زیربنای اقتصادی مملکت فقط تعادلی که به دست آمد پس از جنگ های فتحعلی شاه با روسیه بود که باید آن را آخرین هیجان و تالش دانست که بدل به یأسـی عمیق شـد و از آن به بعد داعیه ها فروکش کرد و کشور ما از نظر اقتصادی به حالت وابسته تغییر وضع داد
در دوران قاجاریه تعادلی به وجود آمد ولی در سطحی پایین تر از گذشـته بود و جنگ های فتحعلی شاه با روسیه و شکست های پـی در پی ضربه موثری به سیسـتم و هیمنه قـدرت واهی زد و از آن بـه بعد اذهان دور اندیشـان واقع بیـن راه چاره را پیروی از طریق تدابیر فنی، سیاسی و اقتصاد غریبان دانستند.
کشورگشایی نادرشـاه، مملکت داری کریم خان زند و آقـا محمدخان دیگر قادر نبـود که تعادل اقتصادی و اجتماعـی دوران صفویه را باز گرداند. ابتدا قائم مقام مشاور مدبر عباس میرزا با اعزام جوانان مستعد به فرنگستان و سپس میرزا تقی خان امیرکبیر با شـروع اصلاحات عمیقی که همه شـئون لشکری و کشوری را در بر گرفت خاصه با تأسـیس دارالفنون سبب شـدند علوم و فنون غربی اشاعه یافته و تماس با تمدن و زندگی ملل مترقی برقرار شود. انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه به وسـیله امیرکبیر و چاپ و انتشار کتب و جزواتی که ترجمه آثار متفکران غربی بود به تدریج موجب آگاهی بیشتر افراد مملکت از کم و کیف پیشرفت های ملل اروپایی شد.
آشنا شدن ایرانیان با پیشرفت‌های جهانی دیگر
نویسندگان متعددی از میان دانشمندان زمان و حتی اشراف ناراضی برخاستند که در زمینه آشنا کردن ایرانیان با پیشرفت های علمی، صنعتی و نهضت های فکری به صورت نخسـتین مبشران و منادیان تمدن اروپایی درآمدند و با نشـر جزوات متعدد افکار و عقاید جدید را درباره شئون گوناگون زندگی اجتماعی اشاعه دادند و انتقادات طنزآمیز آنها در شکستن ساختمان فکری کهنه و درهم کوفتـن معتقدات رجال و درباریان پر ادعـا و کم مایه اثری عمیق داشت.آنان با الهام از افکار ژان ژاک روسو، مونتسکیو و ولتر عقاید مربوط به حاکمیت ملی و حکومت قانون و آزادی را تبلیغ کردند.
آغازنهضت های فکری مشروطه
از آن جمله ملکم خان که با شناسایی کامل تمدن اروپایی افکار وی تحـت تاثیر نهضت فکری سـن سـیمون که مبتنـی بر توام سـاختن فن کشورداری نوین با پیشرفت های علمی و صنعتی بود، قرار گرفـت.از مطالعات و مقالاتی که در زمینه مسـائل گوناگون اجتماعی منتشر شد نظریه های مربوط به تجدید سازمان اقتصادی و اجتماعی کشور و اشاراتی در مورد اهمیت کار علمای اقتصادی، مدیران و متخصصان قابل توجه میباشد.
تاکید ملکم بر اینکه کشـور ما برای تجدید عظمت گذشته به کارخانه آدم سـازی صحیح احتیاج دارد نشـان می دهد که وی به اصول و مبادی نهضت فکری سن سیمون آشنایی داشته است، زیـرا هنگامی که ملکم خان دوران نوجوانی را در مدارس فرانسـه می گذرانید مصادف با غلیان افکار سیاسـی و اجتماعی سال های قبل از انقلاب در کشـورهای اروپایی بود و در این زمان افکار سن سـیمون در میان روشنفکران فرانسه طرفداران بسیاری داشت و همچنین حکیم فرانسـوی آگوسـت کنت پایه گذار جامعه شناسی که موسـس فلسفه تحصلی تحققی و مبشر مذهب انسانیت بود تجددخواهی و آزادی طلبی را ممزوج با عشق و اعتقاد به انسانیت ترویج می کرد.
رسوخ افکار جدید از هر سو به داخل ایران
این گونه افکار افق وسیع و پهناوری در مقابل دنیای تنگ و بسته رجال دربار قاجار و روحانیون که بر اثر عقب ماندن از پیشرفت علوم با تعصب فراوان در حفظ ان می کوشیدند، می گشود. بدین نحو مقالات و نوشته های ملکم و سپس انتشار روزنامه قانون که به همت وی در۱۶ سـال قبل از انقلاب مشـروطیت در لندن تاسیس شـد و همچنین روزنامه ای که به وسیله سیدجمال الدین اسـدآبادی و با همکاری شـیخ محمد عبده رجل انقلابی مصر در پاریـس انتشـار می یافت و روزنامه ثریا که بـا بیانی تند و موثر به وسـیله محمدعلی خان شـیبانی معروف به پـرورش در قاهره مبلغ افکار جدیـد بـود و حبل المتین کلکته و کتـب و تالیفات دیگر ایرانیان از قبیل عبدالرحیم طالبوف در قفقاز و میرزا آقاخان کرمانی در اسـتانبول سبب شد که: افکار جدید از هر سو به داخل ایران رسـوخ یابد و به تمایلات و انگیزه های گروه ها و طبقاتی که دارای زمینه مسـتعد و مشتاق تغییر و دگرگونی نظام اجتماعی و اداری کشـور بودند قالب و شکل مناسـب بخشد.
مسلما برخی گروه هـا و طبقات اجتماعی بـرای پذیرفتن عقایـد نوین انقلابی واجـد زمینه فکری آماده تری بوده اند.انقالب مشـروطیت ایران را نمی تـوان از جمیع جهات انقالبی بورژوازی دانسـت زیرا در آن زمان هنوز وضع اقتصادی ایران به پایه ای نرسـیده بود تا طبقه ای نظیر بورژوازی کشـورهای اروپایی که عامـل و هادی انقلاب های سیاسی قرن ۱۸ و ۱۹ بود به وجود آید.
مداقه در تاریخ اقتصادی و اجتماعی قرن گذشته ایران، وجود دسته جات و گروه هایی را معلوم می دارد که از جهاتی دارای برخی خصوصیات اجتماعی هستند که تا حدی با بورژوازی اروپا در قرن بعد از رنسانس قابل قیاس است. در مقابل فئودلایته در اروپا که قرن ها حاکمیت و قدرت خود را در روستاها مستقر ساخته بود طبقه بورژوازی به تدریج از سوداگران و صنعت گران در شهرها به وجود آمد و این طبقه که اساس قدرتش برخالف فئودلایته متکی بر علم صنعت و تجارت بود، طالب اسلوب اقتصاد متحرک و لغو امتیازات فئودال ها و برقراری نظام اجتماعی که تأمین منافع گروه های وسیع تری را دربر می گیرد بود.
هدف بورژوازی در جهـت مخالف منافع فئودلایته که حافظ وضع موجود بود، قرار داشـت. شهرها به صورت مراکز و سنگرگاه های قدرت بورژوازی درآمـد، به طوری که قرن ها قبل از انقلاب کبیر فرانسـه و دیگـر انقلاب های سیاسی اروپا شـهرها صحنه ایجاد نظام هـای اداری و محلی توسـط بورژوازی گردیـد به طوری که انجمن های شهری در اکثر کشورهای اروپایی دارای چندین قرن سابقه وجودی هسـتند.این انجمن ها و نظامات شهری نخستین هسـته های اعمـال حاکمیت ملی و تمرین و مشق مملکت داری بودند که بعدها به بورژوازی فرصت تعمیم و بسط آن را به سراسر شـئون مملکتی دادند
.در ایران مالکان بزرگ به علت خشکی هوا و دور بـودن دهـات از یکدیگر به عکس فئودال های اروپایی که حاصلخیـز بودن زمین امکان اسـتقرار در منطقـه محدودی را به آنها می داد ناگزیر به بسط قدرت خود در مناطق وسیعی بودند که دامنه آن به شـهرها کشیده می شد واکثر مالکان به منظور نظارت راه ها به صورت سران ایلات و عشایر بر این مناطق وسیع خصوصا درآمده در شـهر و ده صاحب نفـوذ اصلی بوده و در صورت ضعف دولت مرکزی این نفوذ به حکومت مطلقه بدل می شد
روزگار صفویه صنعت و تجارت رونق داشت و هنوز مصنوعات ایرانی مقهور کالاهای ماشینی اروپایی نشده بود. سلاطین این سلسله به منظور حصول منافعی که از راه صنعت و تجارت عاید دسـتگاه دولتی می شد در بسط تامین راه ها می کوشیدند ولی از اواخر دوران صفویـه به علت فقر و انحطاط صنایـع و وتجارت،به تدریج نفوذهای محلی قدرت خود را بازیافتند و تجار و صنعتگران در مقابل مالکان و حکام محلی به طبقه ای زیردست مبدل شدند این طبقه که همچنان رویای دوران صفویان را در سـر می پروراند از اواسط دوران قاجاریه کوششی از نو آغاز کرد لکن به دلایل اقتصادی ضعف تکنولوژی و سیاسی امتیازات دولت های خارجی و اجتماعی نفوذ و قدرت مالکان موفق به تجدید رونق و احیای صنعت و تجارت گذشته نشد.
حکومت نیز به استقرار امنیت داخلی و حفظ منافع تجاری ایران در خارج بی اعتنـا بـود و در صورت تمایل به علت عدم توانایی از عهده انجام آنها بر نمی آمد. بنابرایـن ایجاد امنیت، عدالت و مقاومـت در مقابل قدرت های خارجی جزو شعار و هدف های این طبقه درآمد و چون تجار ایرانی عادت داشتند به دنبال مال التجـاره خویش حرکت کنند با احداث راه آهن و خطوط کشـتیرانی به کشـورهای خارج سهل تر سفر کردند و در شـهرهای مختلف اجتماعاتی از ایشان به وجود آمد و در نتیجه ارتباط مستقیم و مستمری با زندگی و تمدن اروپایی برقرار شد.
در قفقاز تعدادی از این ارتباط با روسیه بیش از دیگر ممالک بود مخصوصا ایرانیان که به تجارت و کسب و کار در کارخانه ها و چاه های نفت می پرداختند تحت به چندین هزار بالغ شد و از اینجا بود که از میان این توده انبوه که قویا تأثیر آرمان های انقلابی روسـیه قـرار گرفته بودند مجاهدان قفقاز و فداییان برخاستند و در سالهای اول مشروطیت به سرکردگی یپرم و حیدر عمو اوغلی به صورت پاسداران اسلحه به دست مشروطیت درآمدند.
خلاصه آنکه تماس طبقات متوسط با تمدن اروپایی و آشنایی با دنیای جدید صنعت در مقابل درجا زدن سیستم حکومتی، موجب نارضایتی این طبقات بـود و داد و سـتد تجار در داخل و خارج کشـور و مـراودات آنها با یکدیگر شبکه ارتباطی موثری به وجود آورد. از سـال ۱۲۸۰ هجـری قمری تاسـیس پست و چاپار اتحاد بیـن تجار را به وجود آورد، تجار و بازاریان وسیله انتقال افکار آزادی خواهی حکومت قانونی اصلاحـات اجتماعی و مبارزه با قدرت حکام به منظور تأمین منافع خود که در لفظ حکومت مشـروطه خالصه می شد گشتند و به صفوف آزادی خواهان و مشروطه طلبان پیوسـتند.
انعقاد معاهده ترکمانچای به بعد و ورود آزادانه کالاهای روسی و کشـورهای اروپایی صرف نظر از تأثیر اقتصادی که موجب تضعیف صنایع داخل بود آشنایی مردم به صنایع و فنون جدید را در پی آورد. مصرف مصنوعات متنوع خارجی ماهیت علوم فنون و ترقیات اروپاییان را در زمینه های مختلف نشـان داد و چون تجـار و بازاریان خود عامل اصلی ورود این مصنوعات بودند بیش از دیگران از نظر روحی تحت تاثیر قرار می گرفتند. مسـائل خانوادگی، احوال شـخصی، داد و ستد که با روحانیت ارتباط داشت عاملی بود که این طبقه و بازاریان پیوسته مکمل و محتاج یکدیگر باشند.
جایگاه روحانیت در انقلاب مشروطه
دولت قاجاریه روحانیت را قدرتی رقیب می پنداشت و با جدا کردن امور شرعی از امور عرفی و اختصاص امور عرفی به دولت درصدد تضعیف قدرت روحانیت برآمد. به این مناسبت دو جریان مختلف در نزد روحانیون به وجود آمد: گروهی اکتفا به ظواهر و تشـریفات خارجی منهای روح خالق و هدف غائی دین و دیگری کوشش در انطباق اصول و مبانی دین با پیشرفت های جدید و جهاد در راه تعالی جامعه زیرا مبلغانی از قبیل سـیدجمال الدین اسدآبادی فلسفه و منطق این مبارزات را برای آنان روشن کرده بودند. دسـته دوم که روشنفکر بودند هم رای مشروطه طلبان و متجددین شدند و تجدید قدرت خود را در رهبری مبارزات ملی می دانسـتند.
واقعه رژی و منع استعمال تنباکو به جرأت سیاسی آنها افزود زیرا در این واقعه روحانیون شیعه توانستند از دو سـلاح اجتماعی دین استفاده کنند و در هدایت نهضت های ملی مسئولیت بیشتری را برای خود قائل شـدند و درصدد بودند از این راه اعتبار از دست رفته خود را بازیابند. از عواملی که در سوق دادن روحانیت به سـمت هدف های مشروطیت تاثیر بسزایی داشت علمای نجف بودند که هر گونه اشرافیتی به دور بوده و به تعالیم اساسی شیعه نزدیک بودند و زندگی سـاده و عاری از تجمل آنان موجب تقویت صفات حریت و آزادگی و احترام آنکه به علت خارج بودن از حیطه تسلط به شـخصیت انسـانی بود خصوصا مستقیم حکومت وقت قدرت مستقلی را در مقابل دربار قاجاریه تشکیل می دادند.
.jpg)
از طرفی متأثر از بعضی اقدامات و پیشرفت های اجتماعی و سیاسی عثمانی و تا حدودی دولتهای دیگر بودند به این علل علمای نجف فرصت مناسـبی یافتند تا احساسات باطنی و همیشگی ضد حکومتی خود را از قوه به فعل آورده و در برابر تجمل پرستی سستی و اعمال حکومت قاجاریه قد علم کرده شیعیان را به مبارزه با آن و همچنین با نفوذ روزافزون خارجی ترغیب کنند. در باب تأثیر علوم و معارف غربی می توان گفت دارالفنون و مدارسی که بعد از آن بعضی از رجال اصلاح طلب ناصری و میسیون های خارجی از اوایل دوره ناصر الدین شـاه به بعد در تهران و دیگر ولایات تاسیس کرده بودند، موجب آشـنایی طبقات مختلف شـهری با علوم و معارف جدید بود، ولی سیسـتم حکومتـی و طرز اداره مملکت به موازات این رشـد و نمو فکری پیشـرفت نمی کرد و بیش از بیش به عنوان مانعی در انجام افکار و مقاصد اصلاح طلبانه به چشم می خورد.
مستوفیان وجماعت اداری نیز که در اثر علم و آگاهی وارد دایره روشنفکران شده بودند به خصوص ماموران وزارت امور خارجه که سال ها در کشـورهای خارجی به سـربرده و به رمز موفقیت دیگر کشورها و فلسفه تشکیلات جدید پی برده بودند دارای تمایلات مشروطه طلبی شدند. عدم موفقیت رجال روشنفکر و اصلاح طلب دوران ناصرالدین شـاه از قبیل میرزاحسـین خان سپهسالار و میرزا یوسـف خان مستشارالدوله که با رویه اعتدالی درصدد وضع قوانین و برقراری نظامات متناسب با روحیه عصر جدید و احتیاجات مملکت بودند با پیشرفت این نوع افکار و ظهور درس خوانده ها ی ناراضـی تعداد قابل ملاحظه ای از اعیان و اشـراف نیـز به تدریج طرفدار حکومت مشـروطه مشروطه خواه شدند.
افزایش تعداد افراد ایل قاجار پس از چندین سـال سلطنت سبب شـده بود که اکثر مقامات مهم به افراد این خاندان تفویض شود. همین امر موجبات عدم رضایت عشایر و ایالت را فراهم می کرد به طوری که سران ایل بختیاری نیز به علت صدماتی که از حکومت قاجاریه خورده بودند و همچنین به علت آشنایی با افکار و عقاید جدید که از راه تحصیل در خارج برای عده ای از آنها حاصل شده بود متمایل به مشروطه در مبارزه با دولت مستبد محمدعلی شاه و فتح شدند و سهم موثری خصوصا تهران برعهده داشـتند.
از تاسیس عدالتخانه تا شروع جنبش ملی
خلاصه آنکه مجموعه این عوامل و تأثیر نهضت های آزادی خواهی کشورهای همجوار از قبیل حزب سوسیال دموکرات در روسیه و حزب اتحاد و ترقی در عثمانی منجر به تکوین نهضتی شد که در آغاز شعار آن برقراری و ایجاد عدالتخانه بود و سـپس تعمیم بیشتری یافت و مبدل به جنبش ملی شد که هدف آن تنظیم و تفکیک قدرت و اختیار دولت و ملت و نظارت نمایندگان ملت در امور عمومی بود.شکی نیست که رقابت دو دولت سیاست انگلیس که سیاست دولت ایران را نیرومند خارجی خصوصا تحت تأثیر سیاست دولت روسیه می دانست تأثیر عمده ای در بیداری ایرانیان و پیشرفت کار مشروطیت طلبان داشت.
نگاهی به وابستگی نمایندگان ادوار مختلف مجلس شورای ملی در ارتباط با موضوع از نظر نفوذ گروههای مختلف اجتماعی روز و...ضروری است: در دوره اول مجلس که هنوز شـعله های انقلاب فروزان بود و انتخابات جنبه مظهر واقعی طبقات و گروه هایی بودند که در طبقاتی داشت نمایندگان اکثرا ایجاد مشروطه سهم اساسـی داشتند به طوری که بررسی شغل نمایندگان نشـان می دهد بیش از ۴۰ درصد نمایندگان از تجار و اصناف بودند در دوره از ۲۱ ً بعد این نسبت به ۹ درصد تقلیل می یابد و برعکس نسبت مالکان بدوا به ۳۰ درصد و سپس همچنان رو به افزایش مـی رود به طوری که از دوره ششم تا دوره بیستم حدود ۵۰ درصد نمایندگان را مالکان تشکیل می دهند.
از مطالعـه وضع شخصی و اجتماعی وکلای دوره دوم به خوبی مشـخص می شود که مالکان به محض اینکه از حالت غافل گیری دوره اول مشروطیت خارج شدند در دوره دوم کسان و عوامل خود را وارد مجلس کردند ولی از این وارد مجلس شدند. چون در مجلس اول انتخابات بعد مسـتقیما و شخصا جنبه طبقاتی داشت و طبقات بازاری و شهری توانستند صاحب نفوذ عمده ای قانون انتخابات طوری تنظیم شد که عمال مالکان مقام اول باشند ولی بعدا به دست آورند.
در حقیقت باید گفت دموکراسی که بعضی آن را حکومت اعداد خوانده اند وقتی بدون مفهوم و معنای واقعی که در جامعه غربی وجود دارد به یک کشور غیرصنعتی وارد شود به صورت وسیله ای در می آید فقط کسانی که گروه متشکلی در اختیار دارند از آن بهره مند می شوند. نتیجه آنکه تجار و اصناف که عامل نوعی بورژوازی بوده و سـهم اصلی را در مشـروطیت داشتند به علت ضعف بنیه صنعت و تجارت مملکت نتوانستند مدت کوتاهی مقام اول را در سیاسـت دارا باشـند و چون نظام اقتصادی و اجتماعی در دسـت مالکان بزرگ بود آنان به زودی دستگاه حکومتی جدید را در دست گرفتند بدون شبهه یکی از دلایل شکست این طبقه این بود که در مقایسه با بورژوازی کشورهای اروپایی یک طبقه مولد و سازنده محصولات ماشینی نبود بلکه فقط واردکننده آن بود و از خود نیروی مستقلی نداشت.
نکته دیگر اینکه مشروطیت ایران درشـهرها نضج گرفت و مردم طبقات متوسط از مدافعـان اولیه آن بودنـد و زمانی که در دوران اسـتبداد صغیر نهضت مشروطه طلبی جنبه مبارزه مسلحانه به خود گرفت به تدریج به دست نیروهای غیرشهری یعنی ایالت و عشایر افتاد. چه شـد که افراد ایل که طبق رسـوم و سنن در زندگی کوچ نشینی به سر می برند و تابع نظام نیمه فئودالی و نیمه عشیره ای بودند به صورت یکی از عوامل موثر مشروطیت درآمدند؟
از جهت بحث نظری و ایدئولوژی طبقاتی رابطه ای میان زندگی عشـیره ای و آرمان های انقلابی نظیر مشروطیت ایران وجود نداشت به عبارت دیگر عشایر نمی توانستند خواهان همان رژیم سیاسی ای باشند که بازاریان و تجار دنبال آن بودند. شاید بتوان مداخله ایلات را چنین تعبیر کرد: هنگامی که بحران رژیم آغاز و مردم شهرنشین برای در دست گرفتن قدرت وارد صحنه مبارزات سیاسی شدند و در این راه موفقیت بی سابقه ای به دست آوردند به علت عدم توانایی در نگه داشتن آن در برابر قدرت مالکان و عشایر در آخر به قسمتی از همین قدرت پناهنده شدند
کمک عشایر برای پیروزی مشروطه
به طوری که کمک این قسـمت از نیروهای مسلط عشایر بختیاری توانست مشروطه خواهان را به پیروزی برسـاند و ناگزیر کسـانی که در این پیروزی سـهم موثری داشتند مشروطیت بازیافته را تحت تاثیر روحیه و افکار و منافع خود قرار دادند. در حقیقت پس از چند سال کشمکش میان مردم شهرنشین و نیروی خارج قدرت در دست نیروهای عشایری و مالکان افتاد. از شهر مجددا بـی شـک جانبـازی و دلاوری مـردم شـهرهای ایـران خصوصـا تبریز، رشـت،اصفهان،کرمان و مشهد از هنگام بستن مجلس به دست محمد علی شاه تا فتح تهران و سپس در مقابلـه با اولتیماتوم دولت روسـیه علیرغم ستمگری های قوای آن دولت تا مبارزه با قیام های همدستان محمد علی شاه خصوصا فـداکاری و مجاهدت فداییان، از صحنه های افتخارآمیز تاریخ ایران بوده و دلیل بر این است که جنبش مشروطیت ریشه هایی در میان توده مردم شهر های بزرگ داشته است.
گزارش از محمد جهاد
